W czasach cyfryzacji kształcenie ogólne i kreatywność są ważniejsze niż konkretne kompetencje. Niż demograficzny, którego obawiają się polskie szkoły i uczelnie, może być również wykorzystany jako szansa. Podobnie jak wykształcenie zawodowe, które nie wyklucza dalszej edukacji.

Od sierpnia 2015 r. ustawa o praktycznej nauce zawodów daje możliwość łączenia nauki z praktyką w polskim systemie edukacji. W szkole realizuje się część teoretyczną, a w zakładzie praktyczną.

GALERIA  8 ZDJĘĆ

- Podczas debat związanych z kształceniem spotykaliśmy się z dyrektorami szkół i pracodawcami. Pracodawcy kładli nacisk na to, że szkoły nie kształcą absolwentów dla lokalnego rynku. Zbieramy te wnioski, a na koniec czerwca pani minister Zalewska ogłosi zmiany w systemie - skomentował podczas VIII Europejskiego Kongresu Gospodarczego Adam Trześkowski, zastępca dyrektora Departamentu Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Ministerstwie Edukacji Narodowej.

- Wierzymy, że przy udziale pracodawców formy edukacji pójdą w oczekiwanym kierunku, czyli w tym, którego spodziewa się przedsiębiorczość - przekonywał wicemarszałek województwa lubuskiego Romuald Gawlik.

Zastrzegł przy tym, że zadanie nie będzie łatwe, bo przedsiębiorstwa w Lubuskiem są zwykle małe lub średnie. Trzeba będzie dobrze przeanalizować potrzeby, by w poszczególnych szkołach zawodowych wybrać odpowiedni profil nauczania i nie kształcić absolwentów zasilających rynek bezrobocia.

Kształcenie pracowników dla Niemca

Ważnym tematem - nie tylko dla mieszkańców zachodnich województw - są migracje pracowników.

- Absolwenci naszych szkół zasilają rynek pogranicza, czyli w dużej części rynek niemiecki. Na przykład praktyki studium pielęgniarstwa w Gorzowie prowadzone są po stronie niemieckiej i polskiej. Duża część pań zostaje w Niemczech, czyli często edukujemy dla sąsiada zza Odry - przyznaje Romuald Gawlik.

- Szkoły oferują też wykształcenie mieszkańcom Białorusi i Ukrainy, i chwała im za to. Uczą  polskiego i niemieckiego. I nie chodzi o to, żeby wykształcić absolwenta, który będzie pracował po stronie niemieckiej. Ale też o to, żeby niemieckich pracowników i pracodawców bardziej zintegrować - wyjaśnia Romuald Gawlik.

Arkadiusz Mężyk, rektor elekt Politechniki Śląskiej, zgodził się, że powinniśmy położyć duży nacisk na języki obce.

- Uczymy języka nie tylko po to, żeby absolwent wyjechał za granicę, ale może ktoś z zagranicy będzie chciał przyjechać i współpracować - przekonywał.

Przyszłość edukacji

Zdaniem rektora na system kształcenia trzeba spojrzeć kompleksowo.

- Tzw. przemysł 4.0 wkracza w czwarty etap cyfryzacji. Systemy informatyczne określają działalność ludzką. Nawet w sferze usług, bo przecież ktoś musi te urządzenia naprawiać i wymieniać. Nowoczesny przemysł wymaga innego kształcenia. Nie do wykonywania konkretnych czynności, ale do działania w systemach zinformatyzowanych. W fabryce General Motors w Gliwicach na jednej linii są samochody nie tylko różnych kolorów, ale też różnych marek i z różnym wyposażenie. Systemy wiedzą, co gdzie dostarczyć, ale muszą je obsługiwać ludzie. Aktywność ludzka przenosi się na nowe obszary - wskazał Arkadiusz Mężyk.

Ocenia, że w tej sytuacji nie powinniśmy uczyć poszczególnych umiejętności, tylko rozwijać kreatywność - wtedy studenci dostosują się do zmieniającego się środowiska pracy.

- Nowe sposoby prowadzenia zajęć są zorientowane problemowo i projektowo. Uczymy na nich kreatywności, pracy zespołowej i rozwiązywania rzeczywistych problemów technicznych - wyjaśnił.

Dodał, że w edukacji nie możemy skupiać się na jednej firmie i kształcić tylko dla niej.

- Absolwenci powinni być kreatywni. Ważny jest w tym kontekście wybór pracodawców. Najlepiej, żeby byli to globalni gracze, ale system powinien przede wszystkim rozwijać kreatywność.

Z drugiej strony rektor politechniki wskazał, że system ponadgimnazjalny powinien zapewniać dostarczenie fachowców do gospodarki. Na pewno będzie on silnie stymulowany przez tę gałąź gospodarki, która akurat jest rozwinięta w danym regionie. Poza tym powinien też przygotowywać do studiów.

- Już teraz na studiach pierwszego i drugiego stopnia jest możliwość wyboru nie tylko ścieżki naukowo-dydaktycznej, ale też praktycznej - czyli kontynuacji kształcenia fachowców. Młodzi ludzie poszukują zagadnień związanych z przemysłem i możliwości weryfikacji swoich umiejętności u pracodawcy - powiedział.

- Zarzutem wobec naszego szkolnictwa jest to, że uczy zbyt teoretycznie. Tutaj swoją rolę odgrywa przygotowanie kadry dydaktycznej. Nauczyciel musi umieć poprowadzić zajęcia problemowe. A żeby było to możliwe, musi mieć doświadczenie zawodowe nie jako nauczyciel, ale jako specjalista, żeby rozumiał problemy studentów - ocenił.

Arkadiusz Mężyk zaproponował skupienie się na kompetencjach potrzebnych wszędzie, również w zawodach tradycyjnych.

- Nawet piekarze muszą być kreatywni, żeby prowadzić firmę. Nasi absolwenci pracują i w bankach, i na stanowiskach dyrektorskich, i technicznych. Ważne jest to, jakie mają podejście do rozwiązywania problemów. Kreatywność to podstawa kształcenia kadr, które będą decydowały o rozwoju cywilizacyjnym - wyjaśnił.

Widmo niżu

Zastanawiając się nad przyszłością kształcenia, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach Leszek Żabiński zaznaczył, że z powodu robotyki znikną zawody i stanowiska nie wymagające  wysokich kwalifikacji.

- Działa też globalizacja. Sprawia ona, że wiele miejsc pracy zostało przeniesione do krajów o niższych kosztach pracy. To nie tylko nasz problem, ale również krajów wyżej rozwiniętych. Niezbędny jest więc monitoring, np. telepracy: roboty pracują fizycznie, a ktoś nimi zarządza z domu. Kraje wysokorozwinięte przegrały z Chinami kosztami pracy, więc muszą konkurować innowacją. Rynek musi odpowiedzieć na pytanie, czy potrzebuje innowacji, bo one czasem przynoszą też negatywne skutki - powiedział.

W ramach argumentu przytoczył książkę Andrzeja Lubowskiego, ekonomisty z USA „Świat 2040. Czy Zachód musi przegrać?”. Autor twierdzi, że Polska nie będzie doliną krzemową, ale ma szanse rozwijać np. branżę oprogramowania nowoczesnych technik komunikacyjnych.

- Nasi studenci odnoszą sukcesy na tym polu - potwierdził Żabiński.

Dodał, że zaowocuje też na pewno reindustrializacja, choć na Śląsku przemysł trzeba uzupełniać innymi sektorami, np. medycyną.

- Nasz potencjał mógłby zastąpić potrzeby połowy Polski i kawałka Czech. Poza tym mamy turystykę konferencyjną. Na ten właśnie kongres przyjechało mnóstwo gości, każdy zostawi pieniądze. A jakie zawody będą się rozwijać? To podpowiedzą nam rozwinięte gospodarki - powiedział.

- Naszym problemem jest niż demograficzny. Ale on stwarza też szansę, bo mniejsze grupy łatwiej kształcić, można dzięki temu podnosić jakość. Oczywiście po warunkiem, że ministerstwo nie obetnie nam kosztów - zastrzegł.

Artur Dzigański, kierownik kształcenia zawodowego w Wydawnictwach Szkolnych i Pedagogicznych zgodził się, że chudsze lata w liczbie studentów należy wykorzystać na poprawę jakości kształcenia.

- Lepiej uczy się w mniejszych grupach. Sądzę, że niż przyniesie racjonalizację sieci szkół. Może się okazać, ze aż tyle szkół i kierunków nie będzie potrzebnych - powiedział.

Studia ukierunkowane praktycznie

- My - jako uczelnie - też mamy kilka grzechów na sumieniu, np. zbytnie uprofilowanie. Ten błąd popełniono w Niemczech. Ale można z dumą powiedzieć, że zaletą naszego systemu jest możliwość przejścia ze ścieżki na ścieżkę. Powinniśmy iść w kierunku oparcia kształcenia na projektach. Na formach wymagających wiedzy holistycznej. Nie wiedzy z poszczególnych przedmiotów. Łączna wiedza pozwala nam na rozwój - wskazał z kolei Leszek Żabiński, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

- Uniwersytet to - mogłoby się wydawać - studia humanistyczne. Ale nie tylko. Już teraz prowadzimy dwa rodzaje kierunków: o profilu ogólnoakademickim oraz o profilu praktycznym czy nakierowanym na konkretne dziedziny, jak gospodarka przestrzenna czy analityka gospodarcza - dodał.

Wyjaśnił, że kandydaci dzielą się na dwie grupy, mniej więcej równe. Pierwsi przychodzą na studia i nie do końca wiedzą, czego chcą. Oni potrzebują ogólnego oglądu i specjalizują się w późniejszych latach. Drudzy wiedzą, do czego dążą i należy im w tym pomóc. Również uczą się ogólnych rzeczy o gospodarce, ale w ramach swojej dziedziny.

- Eksperymentujemy też z trzecim poziomem studiów. Oprócz klasycznego doktoratu działamy z doktoratem przemysłowym. Praktycy przychodzą do nas na seminaria i próbują rozwiązywać swoje problemy zawodowe. Doktoraty piszą na podstawie materiału dotyczącego ich dziedziny - powiedział Żabiński.

Zdaniem rektora uczelnie obok klasycznego modelu studiowania nakierowanego na poznanie prawdy spełniają też potrzeby praktyki.

- Kształcimy nie tylko dla bieżących zawodów, ale też dla zawodów przyszłości - powiedział.

Zawodówka nie zamyka żadnych dróg

Według kierownika kształcenia zawodowego w Wydawnictwach Szkolnych i Pedagogicznych Artura Dzigańskiego WSiP starają się nadążać za zmianami w prawie oświatowym.

- Chcemy, żeby dyrektorzy byli na bieżąco ze zmianami i z możliwościami, jakie daje ten system. Staramy się włączać w dyskusję i pomagać zainteresowanym w kwestiach związanych z doradztwem zawodowym. To klucz do odczarowania szkolnictwa zawodowego, które od jakiegoś czasu niesłusznie ma złą opinię. Staramy się, by uczeń otrzymał rzetelną i wiarygodną informację, jak powinien kontynuować swoją drogę. Ten system doradztwa jest aktualny - dużo się o nim mówi i słusznie. Tu tkwi duża możliwość wzmacniania pozycji szkół zawodowych - powiedział.

Dodał, że wbrew mniemaniu wybór zawodówki niczego uczniowi nie zamyka. Nie rezygnuje on ze zdobycia matury ani ze studiów.

Zwrócił uwagę na to, że w środkach unijnych są pieniądze na wsparcie praktycznej nauki zawodu u pracodawcy i na dokształcanie nauczycieli.

- Dyrektorzy powinni je wykorzystywać - zachęcił.

Nie wszystko było złe

Także Romuald Gawlik pozytywnie ocenił kształcenie zawodowe.

- Pokolenie, które teraz ma już siwe włosy, pamięta szkoły przyzakładowe. Każdy uczeń musiał mieć miesiąc praktyki. Do tego trzeba wrócić, nie wszystko w poprzedniej epoce było złe  - stwierdził.

- Odwiedziłem szkołę, w której uczniowie zdobywają kwalifikacje rymarza, brukarza, piekarza itd. Oni już po pierwszym roku nauki prowadzą swoje firmy - powiedział.

Dodatkowo przyznał z nostalgią, że należy do tradycjonalistów.

- W przyszłości na pewno trzeba będzie dodać szeroki wachlarz polityki społecznej. Kiedy myślę o XIX wieku, nie zazdroszczę ludziom tamtej epoki tego, jak oni przeżywali nowoczesność. Jeśli ktoś będzie pracował trzy dni, a ktoś jeden, to trzeba będzie im ten czas zapełnić - ocenił.

Dyskusję podczas panelu prowadziła Ewa Misiak, przewodnicząca rady nadzorczej Krajowego Centrum Pracy.

Artykuł powstał podczas panelu „Edukacja a zatrudnienie - w Polsce i Europie”, który odbył się w ramach Europejskiego Kongresu Gospodarczego.

« POWRÓT