Cyfryzacja po polsku, czyli jak firmy marnują większość danych

Polski przemysł cyfryzuje się coraz szybciej, ale wciąż jesteśmy daleko za czołówką. Barierą są koszty oraz odpowiednie podejście do cyfryzacji. Nie rozumieją jej pracownicy ani pracodawcy. Większość dostępnych rozwiązań tworzy dane, których nie potrzebujemy.

• Około 70 proc. projektów cyfryzacyjnych nie wychodzi z fazy pilotażowej. Przedsiębiorstwa często nie są w stanie wyskalować ich tak, aby to przynosiło odpowiednie efekty.
• Często tworzy się aplikacje dla poszczególnych działów, a potem się okazuje, że trudno je zintegrować w system działający na poziomie całego przedsiębiorstwa.
• Blisko 70 proc. firm deklaruje, że bierze udział w procesie cyfryzacji, ale tylko 30 proc. ma odpowiednią strategię, a bez tego trudno tworzyć długoterminowe budżety inwestycyjne.
• Niniejszy tekst opiera się na wątkach dyskusji z sesji "Przemysł 4.0" w ramach XV Europejskiego Kongresu Gospodarczego. Wzięli w niej udział eksperci i praktycy życia biznesowego, którzy zajmują się wprowadzaniem elementów Industry 4.0 na co dzień.     

Polska pod względem cyfryzacji przemysłu jest na znacznie niższym poziomie niż kraje Europy Zachodniej.

- Jesteśmy w ogonie Europy - stwierdziła Katarzyna Śledziewska, dyrektor zarządzająca DELab na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Tomasz Wolanowski, wiceprezes zarządu ABB, zauważył, że sytuacja pod tym względem szybko się poprawia - w ciągu 2 lat (2020-2022) wskaźnik cyfryzacji DIGI Index wzrósł z 1,8 do 2,4. Przygotowany przez Siemensa wskaźnik DIGI Index określa digitalizację dla branż: Machinery, Chemistry&Pharmacy, Automotive oraz Food&Beverages w 4-punktowej skali. 

Wolanowski dodał, że cyfryzacja jest inwestycją, oznacza wydatki, więc pierwszą barierą jej rozwoju jest to, ile firmy są w stanie zabudżetować. Jakub Urbaniak, partner lokalny McKinsey & Company, stwierdził, że w ostatnich latach największym czynnikiem przyspieszającym inwestycje w Przemysł 4.0 był rozwój gospodarki, który spowodował, że okresy zwrotu z inwestycji stały się coraz krótsze.

Adam Sar, prezes zarządu ING Lease, przypomniał jednak, że obecnie nie można patrzeć na wiele przedsięwzięć cyfryzacyjnych tylko przez pryzmat zwrotu z inwestycji. Wiele z nich wpływa na zmniejszenie śladu węglowego przedsiębiorstw i wynikające z tego korzyści powinny być także brane pod uwagę przy ocenie inwestycji.

Wielu firmom brakuje strategii rozwoju cyfryzacji

Drugą barierą pozostaje brak odpowiedniego podejścia wśród kadry zarządzającej. Tomasz Wolanowski zauważył, że choć 70 proc. firm w Polsce deklaruje, iż bierze udział w procesie cyfryzacji, to tylko 30 proc. ma odpowiednią strategię.

- Jeżeli nie ma strategii, to trudno tworzyć długoterminowe budżety - powiedział Tomasz Wolanowski.

Ireneusz Borowski z Dassault Systemes zauważył, że jednym z popełnianych błędów stało się podejście do wprowadzania nowych technologii.

- Często się robi małe kroczki, np. aplikacje dla poszczególnych działów, a potem się okazuje, że trudno je zintegrować w system działający na poziomie całego przedsiębiorstwa - powiedział Ireneusz Borowski.

Zobacz zapis całej debaty "Przemysł 4.0":

W tym wypadku potrzeba standaryzacji, a o to w wielu sektorach trudno.

- Przemysł motoryzacyjny potrafi narzucać standardy, np. komunikacji, przygotowania mediów. W innych branżach dostawca narzuca swoje standardy i kupowane komponenty nie współpracują z sobą - powiedział Andrzej Soldaty, dyrektor Centrum Przemysłu 4.0 na Politechnice Śląskiej.

- Wprowadzanie cyfryzacji często odbywa się ad hoc, a powinno to być robione holistycznie - włącznie z budowaniem mentalności kadry na każdym poziomie - dodał Rafał Bień, dyrektor działu automatyki przemysłowej w Siemens Polska.

Pracownicy obawiają się cyfryzacji, bo nie wiedzą, co dla nich oznacza

Trzeci czynnik ograniczający to - według Tomasza Wolanowskiego - kadry: pracownicy podchodzą do cyfrowych zmian z obawą, bo nie wiedzą, co to oznacza dla nich i ich miejsc pracy. Tylko co trzeci pracownik twierdzi, że zna i rozumie politykę cyfryzacyjną kierownictwa firmy.

Z drugiej strony: sytuacja na rynku pracy jest także czynnikiem stymulującym wzrost automatyzacji i cyfryzacji procesów. Zdaniem Jakuba Urbaniaka ten aspekt wpłynął także na pogorszenie atrakcyjności Polski jako miejsca nowych inwestycji.

- Jeszcze 10-15 lat temu baza produkcyjna w Europie Środkowej była tańsza. Obecnie jest droższa - to nie tylko kwestia wzrostu płac w Polsce. Na Zachodzie pracodawcy inwestowali w robotyzację, która obniża koszty produkcji, a w Polsce - nie - powiedział Jakub Urbaniak.

Adam Sar, prezes ING Lease Polska stwierdził, że cyfryzacja będzie miała wpływ na zmiany na rynku pracy.

- W ciągu kolejnych 5-10 lat powstaną nowe zawody, związane m.in. z rozwojem sztucznej inteligencji - powiedział.

Zwrócił przy tym uwagę, że czasami ustawodawcy nie nadążają za rozwojem cyfryzacji. Jako przykład podał fakt, że technicznie można by podpisać umowę leasingową SMS-em, ale na razie prawo na to nie pozwala.

Jakub Urbaniak zwraca uwagę na inny aspekt zmian, których wymaga postępująca cyfryzacja, a szczególnie rozwój sztucznej inteligencji - problem ewentualnej odpowiedzialności za skutki decyzji, jakie w przyszłości może podejmować sztuczna inteligencja. Ta kwestia także na razie nie jest rozstrzygnięta.

Sztuczna inteligencja będzie się jeszcze musiała wiele uczyć

Z drugiej strony uczestnicy dyskusji zwracali uwagę, że na razie sztuczna inteligencja jest odtwórcza.

- Systemy oparte na sztucznej inteligencji nie są w stanie przeanalizować zjawisk, z którymi się wcześniej nie zetknęły. Za kilka lat te systemy przejmą jednak powtarzalne czynności - takie, jak szukanie usterek, analiza danych jakościowych - powiedział Jakub Urbaniak.

Ireneusz Borowski, Country Manager Poland, Dassault Systèmes, zauważył, że większość przedsiębiorców nie do końca rozumie, czym jest cyfryzacja.

- Oczekuje się natychmiastowych efektów, a każdy projekt zmiany ma swoje cykle i zwykle na początku produktywność spada, a potem - rośnie - mówił Ireneusz Borowski.

Jakub Urbaniak ocenił że 70 proc. projektów nie wychodzi z fazy pilotażowej. Przedsiębiorstwa często nie są w stanie wyskalować ich tak, aby to przynosiło odpowiednie efekty.

Większość dzisiaj dostępnych rozwiązań tworzy dane, których nie potrzebujemy

Andrzej Soldaty zauważył, że przed rozpoczęciem inwestycji trzeba się zastanowić nad efektem, jaki chcemy osiągnąć. W tym wypadku pomocny może być przykład innych firm, ale nie zawsze takie doświadczenia są dostępne.

- Najlepiej się uczyć na cudzych błędach, a nie na swoich, ale nie lubimy się dzielić porażkami - powiedział Andrzej Soldaty.

Jakub Urbaniak także podkreślił wagę obserwowania innych i wyciągania wniosków z przypadków, które się nie udały. Jego zdaniem błędy i niepowodzenia są wpisane w DNA Przemysłu 4,0.

Jednym z wyzwań jest wykorzystanie wszystkich dostępnych obecnie danych, których jest coraz więcej.

- Przy osiągniętym obecnie poziomie cyfryzacji 70 proc. danych nie jest nigdzie analizowanych. Analizujemy 30 proc. danych z urządzeń - i na tej podstawie wyciągamy wnioski - powiedział Tomasz Wolanowski, wiceprezes zarządu ABB, który apelował, by "cyfryzować z głową".

Ireneusz Borowski odpowiedział, że dziś są już dostępne technologie potrafiące analizować 100 proc. danych. Pytanie tylko, czy każdej firmie wszystkie te dane są potrzebne...

- Większość dzisiaj dostępnych rozwiązań tworzy dane, których nie potrzebujemy - mówił Ireneusz Borowski.